در به ثمر نشستن اين انقلاب، زنان نقش بسزايي در كنار مبارزات مردان انقلابي داشتند. به همين مناسبت مروري باید داشت بر مهم‌ترين آثاري كه تاكنون درباره نقش و خاطرات زنان در دوران انقلاب منتشر شده‌اند.
با اجراي سياست‌هاي ضد‌ديني مانند كشف حجاب توسط رضا خان و سعي در تحميل مظاهر تمدن غرب به زنان در دوران شاه خائن، زنان ايراني براي حفظ ايمان و ايفاي نقش واقعي خود به نهضت امام‌خميني(ره) پيوستند.
زنان ايراني به‌ تدريج در تمامي مراحل نهضت و از جمله تظاهرات سال‌هاي منجر به پيروزي انقلاب شركت كردند و در به ثمر رساندن انقلاب و حفظ دستاوردهاي آن، هميشه سهيم بوده‌اند.
مهم‌ترين كتاب‌هايي كه درباره خاطرات و نقش زنان در انقلاب اسلامي تاكنون منتشر شده‌، عبارتند از:
ـ ن‍ق‍ش‌ زن‍ان‌ م‍ج‍اه‍د در ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌/ ع‍ل‍ي‌اك‍ب‍ر ح‍س‍ن‍ي‌/ ت‍وح‍ي‍د/ 1360.
ـ ت‍صوير زن در ده سال داستان‌ن‍ويسي‌ ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌/ زه‍را زواري‍ان‌ / حوزه هنري/ 1370 .
ـ سيماي زن در كلام امام خميني(ره) / وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، اداره كل مركز و روابط فرهنگي / 1370.
ـ ال‍گ‍وي‌ اج‍ت‍م‍اع‍ي‌ پ‍اي‍گ‍اه‌ و ن‍ق‍ش‌ زن‌ م‍س‍ل‍م‍ان‌ در ج‍ام‍ع‍ه‌ اس‍لام‍ي‌ (براس‍اس‌ دي‍دگ‍اه‌ ح‍ض‍رت‌ ام‍ام‌ خ‍م‍ي‍ن‍ي‌(ره‌))/ ف‍اطم‍ه‌ ص‍ف‍ري‌ / س‍ازم‍ان‌ ت‍ب‍ل‍ي‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ي‌/ 1374.
ـ جايگاه زن در انديشه امام خميني(ره) / موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره) / 1374.
ـ تغيير لباس و كشف حجاب به روايت اسناد/ مركز بررسي تاريخي/ 1378.
ـ زنان و انقلاب / محمدحسين حافظيان / انديشه برتر / 1380.
ـ هدف‌ها و مبارز‌ه زن ايران (از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوي) / محمدحسين خسروپناه / نشر پيام امروز / 1381.
ـ خاطرات مرضيه حديدچي (دباغ)/ محسن كاظمي/ دفتر ادبيات انقلاب اسلامي / 1381.
ـ يادهاي ماندگار (خاطرات من و همسرم دكتر هوشنگ اعظمي لرستاني) / فريده كمال‌وند / اشاره / 1381.
ـ ح‍ق‍وق‌ سياسي، اج‍ت‍م‍اع‍ي‌ زن‍ان‌ ق‍ب‍ل‌ و ب‍ع‍د از پ‍ي‍روزي‌ ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌ اي‍ران‌/ ح‍س‍ن‌ طغران‍گ‍ار/ م‍رك‍ز اس‍ن‍اد ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌ / 1383.
ـ خ‍اطرات‌ خانم‌ ني‍ره‌ال‍س‍ادات‌ اح‍ت‍ش‍ام‌رض‍وي‌ (ه‍م‍س‍ر ش‍ه‍ي‍د ن‍واب‌ص‍ف‍وي)/ م‍رك‍ز اس‍ن‍اد ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌‏‫‏ / 1383.
ـ خورشيدواره (خاطرات طاهره سجادي)/مركز اسناد انقلاب اسلامي/ 1383.
ـ ت‍ح‍ول‌ ن‍گ‍رش‌ ن‍س‍ب‍ت‌ ب‍ه‌ زن‌ و ت‍اث‍ي‍ر آن‌ در ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌/ ن‍رگ‍س‌ ن‍يك‌خواه قمصري / پ‍ژوه‍ش‍ك‍ده‌ ام‍ام‌ خ‍م‍ي‍ن‍ي(ره)‌ و ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌/ 1384.‌
ـ جنبش حقوق زنان در ايران (از 1280 تا انقلاب 1357) / اليز ساناساريان،‌ ترجمه نوشين احمدي خراساني / نشر اختران / 1384.
ـ ن‍ق‍ش‌ زن‍ان‌ در ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌ ب‍ا گ‍ف‍ت‍اري‌ از ام‍ام‌ و ن‍اص‍ر م‍ك‍ارم‌/‌ ع‌. اب‍وال‍ق‍اس‍م‍ي/ ال‍ف‍ت‍ح/ 1385.‌
ـ زن‍ان‌ م‍ب‍ارز اي‍ران‌ از ان‍ق‍لاب‌ م‍ش‍روطه‌ ت‍ا ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ي‌/ ب‍ن‍ف‍ش‍ه‌ ح‍ج‍ازي‌/ ق‍ص‍ي‍ده‌س‍را / 1385.
ـ نقش زنان در نهضت امام خميني (ره)/ ساسان طهماسبي‌كيهاني/ مركز اسناد انقلاب اسلامي‏‫/ 1385.
ـ نقش سياسي، اجتماعي زنان در تاريخ معاصر ايران/ مرتضي شيرودي/ زمزم هدايت/ 1386.
ـ خاطرات خانم بهجت افراز (ام‌الاسرا)/ تدوين حكيمه اميري / مركز اسناد انقلاب اسلامي / 1387.

بسیاری از صاحب نظران علل وقوع انقلاب اسلامی در ایران را بررسیده اند و به نحوی کوشیده اند تا یکی از نظریه های ابراز شده از سوی اندیشمندان غربی درباره انقلاب را بر انقلاب اسلامی تطبیق نمایند. آنان ضرورت وقوع انقلاب اسلامی را بیشتر در عواملی نظیر مدرنیزاسیون، توطئه ی خارجی، اقتصاد و مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی دانسته اند. در حالی که با کالبدشکافی دقیق انقلاب اسلامی ایران به تطبیق ناپذیری این نظریات بر آن حکم خواهیم نمود.

در دیدگاه مقام معظّم رهبری، انقلاب یک ضرورت طبیعی بر اساس سنّت های الهی بود. توضیح اینکه؛ نظام هستی به عنوان مظهر و تجلّی اراده و مشیّت الهی، مشمول قوانین و سنّت هایی است که نه تغییرپذیرند و نه جایگزین بردار. بشر چه بخواهد و چه نخواهد و قدرتمندان چه راضی باشند و چه نباشند، این سنّت ها تحقق می پذیرند. یکی از این سنّت ها تجلّی حق و پیروزی آن بر باطل است. یعنی جریان هستی و اداره امور عالم و نیز اعمال اختیاری انسان باید با تدبیر الهی و متکی بر معرفت صحیح اداره شود تا سعادت او تأمین و تضمین گردد.

بنابر این اگر روزی جامعه اسلامی که نماد جریان حق است منحرف شود و به جایی برسد که هم مردم به فساد کشیده شوند و هم حکومت ها فاسد گردند و در نتیجه جابجایی خوب و بد، معروف و منکر و حق و باطل در عرصه حیات اجتماعی صورت گیرد، خداوند شرایط را به گونه ای محقق می سازد که گروه خداپرستان و مؤمنان قیام کنند و جامعه را از فساد به صلاح برگردانند؛ همان طور که حادثه عظیم عاشورا در تاریخ اسلام از مصادیق روشن آن است. مقام معظم رهبری با توجه به این سنت الهی است که می فرماید:

من احساس می کنم که انقلاب اسلامی یک ضرورت بود برای اسلام. یک نیاز بود برای مسلمین. سنّت الهی بود برای حفظ دین و حفظ احکام الهی. مطلب بعدی این است که انقلاب اسلامی یک حادثه تاریخی است نه یک حادثه منطقه ای. اساساً انقلاب، هر انقلابی در جغرافیای انسانی مثل زلزله و آتشفشان در جغرافیای طبیعی است. زلزله و آتشفشان از لحاظ اصل بروز ناشی از تکاثف انرژی های مختلف طبیعی است. انقلاب هم در جغرافیای انسانی، ناشی از انباشته شدن انرژی های انسانی و انفجار این انرژی هاست.

بر اساس این قانون الهی بود که اوضاع و احوال جهانی و نیز اوضاع و احوال تاریخی کشور ایران اقتضا می کرد این تحول عظیم رخ دهد و نظام سلطنتی به نظام الهی و مردمی تبدیل شود، یعنی نظامی بر پایه ارزشهای معنوی که دنیا در نهایت درجه از آن دور بود، به وجود آید. دنیایی که غرق در مادی گری و فساد و فحشا شده و معنویتش ضعیف و ضعیف تر شده بود، هرگز باور نمی کرد و نمی کند که بتوان انقلابی بر مبنای حکم خدا به وجود آورد. امّا این معجزه در ایران رخ داد و پایگاه نجات دنیا از فساد و تباهی و رنجهای روحی شد و چنان شد که مستضعفان جهان، آمال و آرزوهای خود را در آن قابل تحقق یافتند.

برای تحقق وعده الهی که پیروزی اسلام بر همه کفر و الحاد و پیروزی ارزشهای الهی بر همه مادی گری های کوته نظرانه است، ضرورت داشت اسلام خودش را در عصر غربت دین بنمایاند و در عرصه حیات اجتماعی بشر مطرح سازد. از اینجا بود که خدای متعال چنین مقدّر کرد که این کار به دست یکی از شایسته ترین و برترین بندگانش عملی شود و شد.

بر پایه این سنّت الهی گرچه قدرتمندان و زورمداران جهان در مسیر دستیابی انقلاب به اهدافش سنگ اندازی و مانع تراشی می کنند، ولی به فضل الهی اگر مردم شریف ایران ایمان را با عمل صالح قرین سازند، هیچ قدرتی یارای مقاومت در برابر آنان را ندارد و چنین ملّتی قله های مرتفع عزّت و افتخار را یکی پس از دیگری فتح خواهد کرد. زیرا در کار خدا طفره نیست و طبیعت و فطرت عالم این است که به سمت کمال برود. به همین دلیل است که رهبر و ملت ایران، توحید، معنویت و دین داری را که شعار انقلاب حضرت مهدی(عج) است، شعار انقلاب اسلامی قرار داده و آن را زمینه و مقدمه ای برای انقلاب حضرت مهدی (عج) می دانند. شکی نیست، چون این انقلاب بر طبق سنّتهای الهی است، با صبر و توکّل به خدا پیش می رود و به اهداف خود نیز خواهد رسید.

حاصل کلام اینکه انقلاب اسلامی بر اساس یک ضرورت طبیعی و تاریخی و مبتنی بر قواعد و سنن الهی به وقوع پیوست و بر اساس همین قاعده نیز به راه خود ادامه خواهد داد. مقام معظم رهبری می فرماید:

انقلاب ما و حرکت ما اسلامی است. از جهت دیگر برای مردم دنیا امروز بسیار می تواند آموزنده باشد و به عنوان یک تجربه ملموس و عملی مطرح بشود. انقلاب ما از باب انطباق با سنت هایی که در قرآن برای نهضت ها و تحولات جهانی و تحولات اجتماعی ذکر شده، از جهت انطباق با این پیشگویی های قرآن و قوانینی که ذکر می کند و سنن الهی نیز اسلامی است. تفسیر و تحلیل قرآن نسبت به تحولات اجتماعی عمیقاً مغایر با تحلیل و تفسیری است که مکاتب مادی ذکر می کنند. در قرآن کریم برای تحولات مادی یک اصول و نقاط عطف و انگیزه ها و اهرم ها و عوامل دیگری ذکر شده، غیر از آنچه که در تحلیل ها و تفسیرهای مادی وجود دارد. ما نگاه می کنیم می بینیم عیناً آنچه در انقلاب ما اتفاق افتاد منطبق بر همین تفسیرها و تبیین های الهی است که سنن آفرینش را برای ما بیان می کند.

نخستین گام در مطالعه هر پدیده، تبیین مفهومی آن است. شاید به تعداد اندیشمندانی که در مورد انقلاب قلم زده اند، تعاریفی از انقلاب ارائه شده باشد. این تعاریف کم و بیش وجوه اشتراک و اختلاف نسبت به یکدیگر دارند و هر یک از آنها زاویه ای از زوایای انقلاب را آشکار می سازد. آنچه مسلم و قطعی است این که بر روی هیچ تعریف مفهومیِ رضایت بخش و مورد پذیرش عموم، اتفاق نظر وجود ندارد.

در کالبدشکافی تعاریف انقلاب به مؤلفه هایی نظیر دگرگونی بنیادین و ساختاری، تغییر نهادها، جابه جایی نخبگان، خشونت و بی نظمی و… برمی خوریم که بر اساس تحلیل انقلاب های جهان، در تعریف انقلاب جای گرفته اند. وقوع انقلاب اسلامی ایران که یکی از بزرگ ترین پدیده های تاریخ در قرن بیستم بوده و در زمره مهم ترین جنبش های سیاسی ـ اجتماعی به شمار می آید، تعاریف موجود و نیز نظریه های انقلاب را به چالش کشید و ضرورت ارائه تعریف جدیدی از انقلاب را به دنبال آورد.

وجه عدم اتفاق نظر در درک مفهومی انقلاب، مربوط به پیچیدگی آن به عنوان یک پدیده اجتماعی است که به پیچیدگی و ناشناختگی انسان برمی گردد. با این وجود گفتنی است که شاید بتوان از طریق درک اشارت و رمزهای ضمنی اینگونه دگرگونی ها، به تصوری رضایت بخش از معنای انقلاب دست یافت.

انقلاب اسلامی خصوصیات منحصر به فردی دارد که آن را از دیگر انقلاب های جهان ممتاز می سازد و مفهوم جدیدی از انقلاب به دست می دهد. برخی از این خصوصیات از نظر خلف صالح معمار بزرگ انقلاب اسلامی از این قرارند:

1- برخورداری از پشتوانه عظیم فلسفه و فقه و معارف شیعه در طول هزار سال،

2- انقلاب اجتماعی همه جانبه همراه با تحول بنیادین در زندگی انسان ها،

3- استواری بر پایه فرهنگ و اعتقاد و ایمان در مراحل اوج گیری و سازندگی انقلاب،

4- بهره مندی از رویکرد ارزشی و هدف گیری اصلاح مفاسد جهانی و بشری،

5- حاکم سازی فرهنگ توحیدی به جای فرهنگ الحادی و استبدادی،

6- شکل گیری بر مبنای نظم و انضباط انقلابی.

با توجه به این خصوصیات است که انقلاب اسلامی یک تفسیر اسلامی و الهی بوده و به معنی زنده کردن دوباره اسلام است؛ چنان که رهبر معظم انقلاب می فرماید:

انقلاب یک تفسیر اسلامی و الهی است. ما انقلاب را یک تحوّل اخلاقی، فرهنگی و اعتقادی می دانیم که به دنبال آن ها تحول اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و آنگاه رشد همه جانبه ابعاد انسان ها می آید. همان طور که در آیه قرآن است «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» هر وقت انسان ها خصلتهای بد، ضعفها، نقص ها و بی ایمانی ها را در خودشان تغییر دادند، اوضاع و احوال اجتماعی آنها تحول پیدا خواهد کرد. هیچ چیز هم جلوگیر آن نخواهد بود. برای شروع این حرکت و تحول همگانی، انسان ها باید احساس تکلیف کنند.

جامعه از منظر قرآن که به عنوان یک موجود زنده به حساب می آید دارای حیات و مرگ می باشد و اسلام تمدن ها را بر این اساس به حیات و مرگ و ریشه و قابل انحطاط تقسیم بندی می کند. نظر علامه طباطبایی در خصوص سنت های الهی حاکم بر جامعه می باشد که از آیات قرآن کریم این سنت ها شامل سنت آزمایش الهی، ابتلاء و امتحان و سنت استدراج است. سنت استدراج قابل بحث در جوامع دینی بیشتر است چون به نوعی مهلت دادن با وفور نعمت است.
طلاب و اساتید سؤال می کنند: چرا در جوامعی که پیروی از اعتقادات دینی نیست عذاب الهی و گرفتاری کمتر است و انگار آن ها در نعمت هستند؟
جواب این می باشد که آن ها با سنت استدراج روبرو هستند و این از نظر شیعه و اسلام بسیار سنت خطرناکی است چون انسان متوجه نمی شود مورد ابتلاء و آزمایش است و به تدریج نابود می گردد.
شهید مطهری تاریخ و جامعه را با توجه به دیدگاه های مارکسیستی آن روز نقد می کند و جامعه مشارکتی را خلاف فطرت آدمی می داند.

جامعه از منظر قرآن که به عنوان یک موجود زنده به حساب می آید دارای حیات و مرگ می باشد و اسلام تمدن ها را بر این اساس به حیات و مرگ و ریشه و قابل انحطاط تقسیم بندی می کند. نظر علامه طباطبایی در خصوص سنت های الهی حاکم بر جامعه می باشد که از آیات قرآن کریم این سنت ها شامل سنت آزمایش الهی، ابتلاء و امتحان و سنت استدراج است. سنت استدراج قابل بحث در جوامع دینی بیشتر است چون به نوعی مهلت دادن با وفور نعمت است.
طلاب و اساتید سؤال می کنند: چرا در جوامعی که پیروی از اعتقادات دینی نیست عذاب الهی و گرفتاری کمتر است و انگار آن ها در نعمت هستند؟
جواب این می باشد که آن ها با سنت استدراج روبرو هستند و این از نظر شیعه و اسلام بسیار سنت خطرناکی است چون انسان متوجه نمی شود مورد ابتلاء و آزمایش است و به تدریج نابود می گردد.
شهید مطهری تاریخ و جامعه را با توجه به دیدگاه های مارکسیستی آن روز نقد می کند و جامعه مشارکتی را خلاف فطرت آدمی می داند.