نام بلندآوازه این سوره، «رحمن»، همان نام شکوهمندانه خداست، خدایی که آموزنده کتاب تشریع، قرآن، آفریننده کتاب تکوین،انسان، و بیان آموز اولین و آخرین است.
درباره فرودگاه این سوره، دیدگاه مشهور همان قول «ابن عباس» است که می گوید: آیات این سوره، جز آیه 29، همگی در مکّه فرود آمده است امّا عده ای دیگر از مفسران، چون «حسن» بر آنند که آیات این سوره بی استثناء، جملگی در مدینه نازل شده است.
در اهمیت تلاوت این سوره روایتهایی بی شمار وارد شده است از جمله پیامبر رحمت گستر درباره اش فرموده است:
“من قرأ سورة الرحمن رحم الله ضعفه و ادى شکر ما انعم الله علیه. هر کس سوره مبارکه «رحمن» را تلاوت کند، خدا به ناتوانى او در سپاس نعمتها رحمت مىآورد و حق سپاس نعمتهایى را که به او ارزانى داشته است، خودش ادا مىکند."( 1)
بیان امام کاظم (ع) نیز مشهور است که آنرا “عروس قرآن” خوانده و فرموده است:"لکلِّ شىءٍ عروس، و عروس القرآن سورة الرحمن جلّ ذکره”
اما بشنوید از رییس مکتب شیعه، امام صادق (ع) که می فرماید: ” لاتدعوا قراءة القرآن و القیام بها، فانها لاتقر فى قلوب المنافقین و تأتى ربّها یوم القیامة فى صورة آدمىّ فى احسن صورة و اطیب ریح حتى تقف من الله موفقاً لا یکو ن احد اقرب الى الله منها…” تلاوت سوره مبارکه رحمن و قیام به آموزش درسهاى آن را هرگز رها نکنید، چرا که این سوره هرگز در دلهاى نفاقگرایان و اصلاحناپذیران استقرار نمىیابد، و خدا آن را در روز رستاخیز در چهره انسانى - که داراى زیباترین سیما و دلانگیزترین و خوشبوترین رایحه است - قرار مىدهد.
آن گاه در نزدیکترین جایى که از همگان به خدا بیشتر تقرب دارد مىایستد. خدا از او مىپرسد: چه کسى در دنیا به مفاهیم و معارف و درسهاى تو ارج نهاد و تو را تلاوت کرد و به مقررات تو عمل نمود؟ او در پاسخ پروردگارش نامهایى را برمىشمارد و با آمدن نام هر کس، چهره او نیز در برابر دیدگان مردم سپید و درخشان مىگردد. در این هنگام خداى فرزانه به آنان خطاب مىکند که: اینک شما مىتوانید در مورد هر آن کس که بخواهید شفاعت کنید و آنان بسیارى را شفاعت مىکنند و شفاعت آنان به لطف خدا مورد قبول قرار مىگیرد و به آنان پیام مىرسد که همگى شما وارد بهشت پرطراوت و زیبا شوید و در هر کجاى آن خواستید زندگى کنی(2)
اکنون نگاهی گذرا بر محتوای این سوره بیندازیم:
“سوره ی مبارکه، به خلقت اجزاء عالم از آسمان ، زمین ، دریا، انسان و جن، توسط خداوند بلندمرتبه سخن گفته و به نظم عالم که مورد استفاده جن و انس است اشاره می کند.
عالم را به دو مرحله، زندگی دنیا که با فنا و نیستی اهلش فانی خواهد شد و مرحله ی حیات آخرت که جاودانه بوده و در آن مسیر سعادت و شقاء و اهل آن از یکدیگر جدا خواهند شد، تقسیم می کند.
نظام وجود، اعم از دنیا و آخرت بوده و یک نظام واحد است که اجزاء آن به یکدیگر ارتباط داشته و همدیگر را تکمیل می کنند.
هر نعمتی در دار وجود است از آن حق تعالی است. به همین جهت مکرراً اعتراف می گیرد «فبأی آلاء ربّکما تکذبان»3.سوره با نام خداوند با صفت رحمت عامه اش که شامل مؤمن و کافر می شود آغاز می گردد و با ثناء او به پایان می رسد. «تبارک اسم ربک ذی الجلال و الاکرام.» 4
«کلّ من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال و الاکرام.»5
همه ی صاحبان عمل از جن و انس فانی اند. دنیا به سرخواهد آمد و تمامی طوایف جن و انس فانی خواهند شد .
نشأة و حیاتی دیگر ظهور خواهد کرد و این فناء حیات دنیا و ظهور حیات آخرت هر دو از نعمتهای الهی است زیرا حیات دنیا مقدمه رسیدن به آخرت است و گذشتن از مقدمه و رسیدن به هدف نعمت است . حقیقت این فنا ،رجوع إلی الله و انتقال ازدنیا است نه فناء مطلق و نابود شدن. تنها چیزی که باقی می ماند وجه الله است که تمامی صفات جمالی و جلالی حق را داراست
