همه نشانه های موجود گویای این مطلبند که روابط بین مسلمانان با مذاهب و گرایش های مذهبی گوناگون به مرحله حساسی رسیده است به گونه ای که بروز برخی درگیری ها و جنگ های کلامی بین پیروان مذاهب گوناگون در کنار تلاش های رسانه ها و شبکه های ماهواره ای و اینترنتی برای روشن کردن آتش فتنه و جنگ در میان مسلمانان، منجر به کشتارهای مذهبی در برخی مناطق شده است. البته تندروی های مذهبی نیز سهم زیادی در این درگیری ها و کشتار بین مسلمانان دارند.

هیچ شکی وجود ندارد که ادامه یافتن این درگیری و جنگ ها در میان مسلمانان خواه به صورت علنی و خواه غیر علنی، امنیت دولت ها و ملت های مسلمان را از میان برده و بر مسائل سیاسی، امنیتی، اقتصادی و استراتژیک آنها اثر می گذارد.

همگان باید بدانند که این گونه درگیری های مذهبی دامان همه مسلمانان را خواهد گرفت و هیچ دولت عربی و اسلامی نمی تواند از پیامدهای این درگیری ها در امان بماند؛ لذا دامن زدن به این گونه اختلاف ها، اشتباه و گناهی بزرگ محسوب شده و امنیت جهان اسلام را به خطر می اندازد.

عدم اقدام به اجرای طرح هایی با هدف اصلاح روابط موجود میان گروه های مختلف اسلامی و عدم ممانعت از کشیده شدن این اختلاف ها به خیابان ها، به نوعی مشارکت در ایجاد مصیبت هایی است که امروز جهان اسلام را در بر گرفته است.

اهانت به مقدسات یکدیگر از سوی یک گروه، عکس العمل و اقدامی مشابه از سوی گروه دیگر، صدور احکام ظالمانه در ارتباط با یکدیگر و اقداماتی از این دست، اگر با تدابیر اندیشمندان امت اسلامی پایان داده نشود به تندروی های مذهبی کشانده شده و امت اسلامی را در فتنه های مذهبی گرفتار می کند. رهایی از فتنه ای که دامنگیر امت اسلامی شده است تنها با برداشتن پوشش دینی از آن و تلاش برای از میان بردن اسباب آن صورت می پذیرد.

من تمایل دارم در ارتباط با راه های عملی در راستای پایان دادن به این گونه اختلافهای مذهبی که در حال رسوخ به جسم امت اسلام است، به نکات زیر اشاره کنم:

۱. کتابخانه های اسلامی در طول زمان ها سرشار از کتاب ها، پژوهش ها و تحقیقاتی است که به تبیین مرزها و موضوعات اختلافی بین مذاهب مختلف می پردازند، همه اکنون صدها کتاب در ارتباط با اختلاف های موجود در مسائل اعتقادی و تاریخی بین مسلمانان وجود دارد اما آنچه که جای آن امروز در میان مسلمانان خالی است کتاب ها و پژوهش هایی است که نقاط مورد توافق و مشترکات مسلمانان را متبلور سازد و کتابخانه های تاریخ اسلام و تاریخ معاصر در این زمینه در فقر به سر می برند به همین دلیل ما از همه دانشمندان، مبلغان و نویسندان می خواهیم کتاب ها و پژوهش هایی علمی در ارتباط با با فقه مشترک و چگونگی تقویت وحدت بین مسلمانان تالیف کنند.

نوشتن در ارتباط با موضوعات اختلافی تکراری است و هیچ گفته و سخن جدیدی در سطح علمی و معرفت دینی ندارد اما نوشتارهایی در ارتباط با اشتراکات بین مسلمان ها بسیار کمیاب بوده و امت اسلامی نیازمند چنین پژوهش هایی است که مسلمانان را به اتحاد و یکپارچگی فرا خوانده و اولویت را به وحدت اسلامی دهند.

مقابله با فتنه های مذهبی تنها با حرکت همه موسسات، مراکز و دانشگاه ها ی دینی و پر کردن میادین پژوهشی از کتاب ها و تألیفاتی مبنی بر تقویت وحدت اسلامی امکان پذیر است .

۲. عجیب است که مسلمانان با هر مذهب و عقیده ای در عصر حاضر به جای این که در پی پیشرفت و توسعه علمی و سامان دادن به اوضاع سیاسی و اقتصادی خود باشند، به جنگ های تاریخی و اختلاف مشغول شده اند.
چالش بزرگی که هم اکنون پیش روی ماست موضع گیری در برابر حوادث تاریخی و یا افراد نیست(ضمن اهمیت این نکته که بر مقدسات و اعتقادات یکدیگر در این رابطه احترام بگذاریم) بلکه بهبود وضعیت و سامان دادن به زندگی سیاسی و اجتماعی و اقتصادی خود بر اساس آزادی، عدالت و مساوات است.

پس سزاوار است که تلاش های مسلمانان و امکانات آنها به جای این که در جنگ های بیهوده صرف شود در راه ساخت و توسعه و عمران کشورهای اسلامی به کار گرفته شود.

كسی که خواهان دفاع از ارزش های اسلامی و مقدسات آن است به ناچار باید وارد میدان ساخت، توسعه، مبارزه با فقر، جهل و بیماری شود چرا که این میدان با همه ویژگی های خود است که ارزش های اساسی اسلامی را روشن و آشکار می کند و آن را در نزد مسلمانان ارزشمند قرار می دهد زیرا رابطه بسیار محکمی بین ایمان انسان ها و رفع نیاز های آنها وجود دارد.

به همان اندازه که دین پاسخگوی نیاز انسان ها باشد، ایمان مردم تقویت شده و بر قدرت، صلابت و ثبات آنها افزوده می شود وتعلق و علاقه آنها نیز به دین بیشتر می شود. اگر دینی در پاسخ گویی بر خواسته های جامعه زنده و متجدد در طول قرن ها بازماند و از فراهم کردن اسباب شکوفایی و ارتقای جامعه عاجز باشد در یافتن پیروان خود به موفقیتی دست نمی یابد.

نقل می شود که یکی از شرق شناسان آلمانی با یکی از دانشمندان اسلامی دیدار کرد و جلد مجله وی را که به نام “العلم” منتشر می شد و در چهار طرف جلد این مجله، احادیثی از رسول اسلام در فضیلت کسب علم نوشته شده بود، دید و درباره آن سئوال کرد؛ زمانی که آن احادیث را برای وی ترجمه کردند اظهار تعجب کرد و پرسید: شما از جانب پیامبر خود چنین دستوراتی در ارتباط با کسب علم بدون هیچ قید و شرط مکانی، زمانی و قومی دا رید و با این حال شما در چنین و ضعیتی از جهل و بیسوادی به سر می برید.

مشغول شدن به جزئیات، اختلاف ها و حوادث تاریخی قدرتی را برای جوامع ما را به ارمغان نمی آورد و تمدن ما را به ما بازنمی گرداند بلکه ما را بیش از پیش در حاشیه قرار داده و از ارزش های والای اسلامی دور نگه می دارد.

۳. اشکال بزرگی که در روابط بین مسلمانها در همه سطوح وجود دارد این است که روابط آنها بر اساس کشف و شناخت عقلی و ادراک نیست زیرا اندیشه و آگاهی منجر به رابطه ای همراه با احساس، وجدان و عاطفه می شود بلکه این روابط بر اساس دور شدن های شخصی و اجتماعی و قضاوت در ارتباط با دیگران از روی کتب های خود است به همین دلیل است که موضوعات اختلافی و درگیری های تاریخی در اندیشه ها برجسته می شود.

من معتقدم با وجود انقلاب اطلاعات و ارتباطات و فراوانی کتاب های مختلف در همه زمینه ها، ما بیش از آنکه در ارتباط با یکدیگر بدانیم در مورد هم جهل داریم و جهل و سوء الظن با استناد بر سخنان دشمنان بدون تحقیق و اطمینان از صحت آنها، دو عاملی هستند که در دور کردن مسلمانان از یکدیگر سهم دارند.

من در ارتباط با مبارزه با جهل نسبت به یکدیگر همه دانشگاه ها و مراکز علمی را به پرداختن به فقه و علوم اسلامی مقارن دعوت می کنم تا امکان شناخت از یکدیگر به روش های علمی و موضوعی برای همگان ایجاد شود. زیرا جهل موجب افزایش اختلاف ها می شود در حالی که علم عاملی برای محکم کردن ارکان همبستگی و وحدت بین مسلمانان است./تقریب