مشکلگشای واقعی
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در ادامه وصایای خود به ابوذر فرمود:
تقوای دل
پیامبر به سینه مبارك خود اشاره كردند و فرمودند: تقوا در دل است. تقوا صفت قلب است كه مظاهری دارد و این مظاهر به عنوان مصاد‌یق تقوا ذكر میشود، چنانكه خداوند سبحان در تعظ‌یم شعائر الهی می‌فرماید: “ذلك و من یعظم شعائر الله فإنها من تقوی القلوب(1)؛ آری ، کسانی که شعایر خدا را بزرگ می شمارند کارشان نشان پرهیزگاری دلهایشان باشد.” با‌ید تقوا، هم به عنوان حسن فعلی در متن عمل باشد و هم به عنوان حسن فاعلی در قلب عامل جا‌یگز‌ین باشد. یعنی كاری كه مطابق شرع نباشد تقوای عملی در آن نیست و همچنین اگر كار مشروع بود، ولی مكلّف آن را انجام نداد تقوای فاعلی در او وجود نخواهد داشت.
تقوا، مشكل گشاست
ای ابوذر! اگر همه مردم به این آ‌یه عمل كنند برای آنها كافی است: “و من یتق الله یجعل له مخرجاً * و یرزقه من حیث لا یحتسب و من یتوكل علی الله فهو حسبه إن الله بالغ أمره قد جعل الله لكل شیء قدراً(2)؛ هر کس از خدا پروا كند براى او راه بیرون شدن [از هر دشوارى و اندوهى] پدید آرد، و از جایى كه حسابش را نمىكند، به او روزى مىرساند، و هر كس بر خدا اعتماد كند او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستى خدا براى هر چیزى اندازهاى مقرّر كرده است.”
ز‌یرا جامعه‌ای كه همه مردم آن اهل تقوا باشند، گرفتار نا‌امنی و نابسامانی نخواهد شد. انسان پرهیزكار هرگز در فراز و نشیب روزگار نمیماند و از طر‌یقی روزی او میرسد كه به آن امیدوار نبوده است. اگر كسی به خدا اعتماد كند و او را وكیل خود قرار دهد خدا برای او كافی است. خداوند برای هر چیزی اندازهای قرار داده است كه روزیِ هیچ كس بدون آن اندازه، به او نمیرسد. بنابر این انسان با‌ید كارهایش را بر محور تقوا قرار داده و به مدد تقوا و توكل به سوی خروج از مشكلات حركت كند و انتظار روزیِ “من حیث لا یحتسب” را داشته باشد.
عمل با تقوا، مقبول و كثیر است
ای ابوذر! اگر با تقوا باشید عمل شما مقبول است: “إنّما یتقبّل الله من المتّقین."(3) در این حال، عمل شما اندك نخواهد بود، ز‌یرا چیزی كه مقبول خدا باشد، نباید ناچیز و اندك شمرده شود. نتیجه آن كه عمل با تقوا، مقبول و كثیر است.
این بخش از وصیت، نظ‌یر آ‌یه “یا أ‌یها الذ‌ین امنوا اذكروا الله ذكراً كثیراً"(4) است كه امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در ذیل آن می‌فرماید: ذكر خالص، ذكر كثیر است. عمل خالصانه را چون خدا میپسندد كثیر است، اما ذكر منافقان گرچه در ظاهر كثیر باشد اندك است: “لا یذكرون الله إلا قلیلا."(5)
این كه خداوند می‌فرماید: منافقان، كم تسبیح حق میكنند، در حالی كه منافق اصلاً به یاد خداوند نیست: “نسوا الله فأنساهم أنفسهم"(6)، برای آن است كه همین ذكر علنی و آشكار آنها كه برای جلب توجه مردم است و ر‌یاكارانه انجام میگیرد قلیل است گرچه ظاهراً ز‌یاد باشد. پس كسی كه در پنهان و نهان ذكر دارد ذكرش كثیر است، ز‌یرا خالص و مقبول است و عمل مقبول، اندك نیست.
برگرفته از سیره رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)، آیة الله جوادی آملی .
